تاریخچه
گروه واژهگزینی از سال 1370 تشکیل شد. مدیریت آن تا سال 1373 به عهدهٔ دکتر حسن حبیبی بود. پس از آن، این مسئولیت به دکتر غلامعلی حدّاد عادل محول شد. از سال 1383 تا سال 1387 مجدداً دکتر حسن حبیبی ریاست گروه را بر عهده داشت و از اواسط سال 1387 تاکنون، ریاست این گروه مجدداً بر عهدهٔ دکتر غلامعلی حدّاد عادل است. گروه واژهگزینی متشکل از شورای واژهگزينی، هيئت فنی، مشاوران گروه و دو بخش پژوهشی و اجرايی و پژوهشکدهٔ مطالعات واژهگزینی است. در بخش پژوهشی پژوهشگران و پژوهشياران گروه، كارگروههای واژهگزينی تخصصی، شوراهای هماهنگی، واحد برونسپاری، واحد تدوين فرهنگ و واحد نامگزينی قرار دارند و در بخش اجرايی روابط عمومی و واحد ترویج واژهها و واحدهای مختلف اجرایی فعاليت میكنند.
گروه واژهگزينی در آغاز فعالیت خود واژههاى بیگانه را در حوزهٔ عمومى بررسى و معادلیابى کرد. اما نظر به اهمیت واژهگزینى در حوزههای علوم و فنون، از سال 1375 کار واژهگزینى تخصصى را با همکارى فرهنگستانهاى علوم و علوم پزشکى و هنر و تعدادى از انجمنها و مؤسسههاى پژوهشى و دانشگاههاى کشور آغاز کرد. در حال حاضر، چهل كارگروه تخصصى داخلی و سی كارگروه تخصصی برونپذير و بيش از شش شوراى هماهنگى زیر نظر گروه واژهگزینى فرهنگستان زبان وادب فارسى فعالیت دارند. هر گروه متشکل از دستکم پنج متخصص علمى و فنى علاقهمند به کار واژهگزینى و یک یا دو نفر پژوهشگر و کارشناس واژهگزینى است. پژوهشگران و پژوهشياران به نمایندگى ازطرف فرهنگستان زبان و ادب فارسی، بر انتخاب یا ساخت واژه، مطابق با الگوهاى ساخت واژه در زبان فارسى و نیز بر اجراى اصول و ضوابط واژهگزینی در فرهنگستان نظارت میکنند و در مواردى وظیفهٔ دبیرى را نيز بر عهده دارند. حاصل کار گروه واژهگزینى تا پایان سال 1397 در 16 دفتر فرهنگ واژههاى مصوّب، شامل بیش از پنجاههزار واژه منتشر شدهاست .
گروه واژهگزینی از اواخر سال 1385، برای گسترش واژهگزینی در جامعه و کسب نظر صاحبنظران مراکز آموزشی و پژوهشی و انجمنها، طرحی را با عنوان «طرح برونسپاری» تدوین کرد که بر اساس آن، مراکز پژوهشی و انجمنها در کار واژهگزینی تخصصی با فرهنگستان همکاری میکنند. از سال 1386 تاكنون كارگروههای «برونپذیر» بسیاری همکاری خود را با فرهنگستان آغاز کردهاند. تعدادی از این کارگروهها مجموعهٔ واژههای خود را بررسی کرده و به تصویب شورای واژهگزینی رساندهاند و عملاً کار آنها پایان یافته است و مجموعهواژههای هر رشته در دفترکی به چاپ رسیده است.
گروه واژهگزینى مجهّز به نرمافزارى به نام گنجواژه است که حدود هفت میلیون واژه از فرهنگها و واژهنامههاى تخصصى یک و دوزبانه در آن وارد شدهاست و پژوهشگران و متخصصان گروهها براى بررسى معادلهاى فارسی به آن رجوع مىکنند. همچنین، تمامی فعالیتهایی که بهطور مرتب در گروه واژهگزینی انجام میشود، از طریق شبکهٔ اینترنت در دسترس همهٔ علاقهمندان است و میتوانند با ورود به آن از کارهای انجامشده و در دست انجام آگاه شوند.
فعالیتها
همکاریها
همکاری با سازمانهای داخلی:
1- همکاری با سازمان ملی استاندارد ایران: از سال ۱۳۷۸ و در پی درخواست سازمان ملی استاندارد ایران (مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی وقت) فرهنگستان همکاری با این سازمان را در زمینههای زیر آغاز کرد که هنوز ادامه دارد:
الف) تدوین استاندارد بینالمللی حرفنویسی فارسی به لاتینی (استاندارد بینالمللی ۳-۲۳۳)؛
ب) نظارت بر درج واژههای مصوّب فرهنگستان در واژهنامههای استاندارد ملی؛
ج) تدوین استانداردهای ملی در زمینههای اصطلاحشناسی و اطلاعات و دبیزش؛
د) اظهار نظر دربارۀ استانداردهای بینالمللی (پیش از تدوین نهایی) در زمینههای اصطلاحشناسی و اطلاعات و دبیزش؛
ه) تدوین استاندارد ملی در زمینۀ ساختار و شیوۀ نگارش استانداردهای ملی (استاندارد ملی ایران 5) ؛
۲- همکاری با مرکز ملی پرورش استعدادهای درخشان برای برگزاری کارگاههای واژهگزینی در سراسر کشور، بهمنظور آشنا کردن دانشآموزان با مشکلات و مسائل زبان فارسی، بهویژه در حوزۀ واژهگزینی، و همچنین آشکار ساختن اهمیت زبان فارسی بهعنوان یکی از ارکان هویّت ملی. تا کنون پنج کارگاه برگزار شده است.
۳. همکاری در تدوین سند ملی گسترش زبان فارسی به پیشنهاد شورای عالی انقلاب فرهنگی.
۴. شرکت در جلسات شورای پاسداشت زبان فارسی که به ریاست وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تشکیل میشود و مشارکت در تدوین دستورالعملهای مرتبط با قانون ممنوعیت بهکارگیری اسامی و عناوین و اصطلاحات بیگانه.
۵. همکاری با ادارۀ کل هویّت سجلّی سازمان ثبت احوال، بهصورت عضویت در کارگروه مشورتی ثبت احوال.
۶. همکاری با کمیسیون نامگذاری شورای شهر تهران.
۷. همکاری با سازمان ثبت شرکتها و مالکیت صنعتی در اجرای قانون ممنوعیت بهکارگیری اسامی و عناوین و اصطلاحات بیگانه
۸. همکاری با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در اجرای قانون قانون ممنوعیت بهکارگیری اسامی و عناوین و اصطلاحات بیگانه
۹. همکاری با انجمنهای علمی
همکاری با سازمانهای خارجی:
اینفوترم: فرهنگستان از سال۱۳۷۹ به عضویت اینفوترم (مرکز اصطلاحشناسی بینالمللی) درآمد و این عضویت در تاریخ ۱۳۹۰مجدداً تمدید شد. فعالیتهایی که در حال حاضر فرهنگستان با این مرکز دارد عبارتاند از:
۱. شرکت نمایندۀ فرهنگستان در اجلاس عمومی اینفوترم به طور مستمر؛
۲. معادلگزینی در زمینۀ اصطلاحشناسی برای افزودن اصطلاحات فارسی به فرهنگ چندزبانهای که در این مرکز در دست تدوین است؛
۳. عضویت نمایندۀ فرهنگستان در هیئت اجرایی اینفوترم.